ب ـ هدف از عزاداری اظهار حزن و اندوه یا ابراز وفاداری و بیعت با راهی است كه اهل‎بیت به ما نشان داده‎اند. بنابراین، مجلس ذكر اهل‎بیت، مكان ذكر و فكر و شور و شعور در كنار یكدیگر است، و مجالسی كه تنها به برانگیختن هیجانات می‌پردازند و افراد را تا سر حد جنون تحریك می‎كنند، چنین چیزی بنا بر مكتب اهل‎بیت نیست، و با توجه به تعدّد جلسات، ما می‎توانیم بهترین جلسات را انتخاب كنیم. ( رسالة اجوبة الاستفتائات، ج2، ترجمه فارسی، سؤال 354 تا 377 ، از ص127 ـ 133)
سوال: كسانی كه در ایام عزاداری امام حسین علیه السلام به گردن خود قلاده می‎اندازند و مداحانی كه می‎گویند ارباب من حسینه یا من سگ حسینم از لحاظ اسلام و دین و شرع درست است یا این كه رد شده است؟
پاسخ: قطعاً در به كار بردن الفاظ و تعابیری كه ما در بیان ارادت خویش به ائمه اطهار علیهم السلام استفاده می‎نماییم كمال دقت را باید به كار ببریم تا خدای ناكرده كلامی خلاف شأن آن بزرگواران نباشد و حساسیت جنابعالی بجا و پسندیده است كه بعضی وقت‎ها به جهل و نادانی ما در درك نقش و جایگاه خویش نسبت به آن ذوات مقدسه و گاه جهل نسبت به مقام آن وجودات نازنین است بهرحال به نقل از بزرگان و مراجع معظم تقلید مضامین زیبا بسیار است، كه آنها را به كار ببریم.
در مورد سؤال شما باید عرض كنم، خود را غلام ائمه اطهار ^{(علیهم السلام)} معرفی كردن و آنها را مولی و ارباب خود دانستن خوب و سازنده است و حضرت امیر علیه السلام نیز خود را غلام رسول الله ^{(صلی الله علیه و آله)} معرفی می‎نماید و می‎فرماید: “انا عبد من عبید محمد.” البته باید خود را در سطح آن بزرگواران و لیاقت خدمتگزار ایشان بالا برد و در علم و عمل شاگرد ایشان شد. ولی خود را سگ معرفی كردن، یا قلاده زدن صحیح نیست و ارزشی هم ندارد. آنان برای انسان‎سازی آمده‎اند نه سگ‎پروری كه امكان هیچ رشد و تعالی برای او نیست.
در استفتاء و سؤالاتی كه از مراجع عظام تقلید شده عمدتاً دستور به اجتناب در به كار بردن الفاظ و مضامینی شدند كه موجب سوء استفاده و سوء تفاهم می‎شود.
همچنین عباراتی كه باعث وهن و هتك حرمت آن بزرگواران شود نیز دستور به پرهیز از استفاده از آنها هستیم. (نشریه مذهبی نور، ره توشه راهیان نور)

سوال: آیا آب و تاب دادن نوحه در عزاداری كار درستی است؟
پاسخ: نوحه‏هایی كه بر اساس كتاب‎های معتبر تاریخ زندگی معصومین علیهم السلام باشد، راست است و آب و تاب به معنای شور واحساس كه در اشعار و سینه‎زنی‏ها می‏آید تا حدودی لازمه عزاداری و نوحه‎سرایی است البته آب و تاب به معنای اضافه كردن مطالب دروغ، صحیح نیست و انشاء الله نوحه‎خوان‏ها چنین نخواهند كرد.
سوال: نظر شما در مورد مداحی‎های كنونی كه به صورت‎های مختلف و در ساعات مختلف كه باعث آزار و اذیت مردم می‎شود چیست؟
پاسخ: عزاداری و سوگواری و برپایی مجالس تعزیه سید و سالار شهیدان، حضرت ابا عبدالله الحسین علیه السلام و سایر امامان و بزرگان دین، یكی از مهمترین عوامل حفظ و بقاء اسلام و مذهب ترقی شیعه بوده است. طبیعی است كه همیشه مسائل مهم و با ارزش، مورد بغض مخالفان و بیگانگان قرار می‎گیرد، لذا جریانات مخفی سعی كردند این مراسم حیات‎بخش و شورآفرین و حماسه‎ساز را، به برخی خرافات و تحریفات مبتلا سازند. لذا به تعبیر استاد شهید مرتضی مطهری، جنبه سیاه و ظلمانی حادثه كربلا، بر بُعد ملكوتی و عاشقانه آن غلبه پیدا می‎كند. در این مجالس سعی می‎شده و می‎شود كه مردم گریانده شوند، و به اصطلاح خودشان كربلا درست بشود. حتی اگر بسیاری از حرام‎ها و خلاف‎ها صورت گیرد.(1) استاد شهید مطهری آنقدر از این مسأله نگران است، كه می‎فرماید: ” انسان آگاه و مطلع اگر در مجلس مشاهده كرد گوینده و مداح دروغ و ناروا می‎گوید، باید جلو آن را بگیرد؛ و اگر نمی‎تواند، شركت در آن مجلس حرام است.”
حتی می‎فرماید: “باید بر مظلومیت امام حسین علیه السلام در عصر حاضر گریه كرد نه در سال 61 هجری قمری، زیرا نسبت‎های دروغ و ناروای فراوانی به آن حضرت و یارانش داده شده است. لذا روضه‎خوانی‎های رایج و مدیحه‎خوانی‎های فعلی، حتی اگر برای مردم مزاحمت نداشته باشد، صد در صد مورد تأیید نمی‎باشد؛ مگر این كه عاری از تحریف و خرافه باشد.”
از دروغ و خرافه و تحریف بپرهیزند. در غیر این صورت، در پیشگاه الهی نه تنها مأجور نخواهند بود، بلكه مورد سخط و غضب خداوند هم قرار خواهند گرفت. اگر مجلس عاری از دروغ و تحریف و آزار به مردم باشد، و بتواند نقش هدایتگری ایفا نماید، مورد عنایت حق و اولیاء گرامی قرار خواهد گرفت، وگرنه خیر.
از جنبه فقهی، روضه‎خوانی مستحب است؛ ولی اگر برای همسایه‎ها و مردم مزاحمت داشته باشد، نه تنها ثواب و پاداش ندارد، بلكه گناه است.(2) نصب بلندگو بر پشت‎بام مساجد و حسینیه‎ها، و پخش مراسم از آن، مورد نهی علما و مراجع قرار گرفته است. و تنها موردی كه جایز شمرده شده است، كه صدای بلندگو در بیرون از ساختمان مسجد یا حسینیه، و هر جای دیگری پخش گردد، صدای اذان است. مزاحمت برای آسایش مردم، به هر شكلی كه باشد، حرام است و گناه، و از نظر حقوقی و قضایی نیز جرم است و قابل پیگیری، بنابراین متولیّان امور، و گردانندگان مجالس وعظ و خطابه، باید اولاً مراعات حال مردم را بكنند، تا برای آنان مزاحمتی ایجاد نكنند، ثانیاً از دروغ و خرافه و تحریف بپرهیزند. در غیر این صورت، در پیشگاه الهی نه تنها مأجور نخواهند بود، بلكه مورد سخط و غضب خداوند هم قرار خواهند گرفت. اگر مجلس عاری از دروغ و تحریف و آزار به مردم باشد، و بتواند نقش هدایتگری ایفا نماید، مورد عنایت حق و اولیاء گرامی قرار خواهد گرفت، وگرنه خیر.

عزاداری
نكته دیگری كه در مورد مجالس فوق قابل ذكر است، این است كه ضرب و جرح به خود و غیر، حرام است، و علما و مراجع از آن نهی كرده‎اند. و هر امری كه موجب وهن به انسان گردد، (مثل این كه متأسفانه برخی از مداح‎ها خود و مخاطبان را سگ خطاب می‎كنند و …)، و او را از مقام شامخ انسانیّت به زیر كشیده، به حیوانیّت و پستی و دنائت بكشاند، جایز نیست. و بر خلاف آزادگی و آزادمردی است، كه هدف نهضت و قیام مقدس عاشورا بوده است. لذا تحقیر و پست شمردن انسان، از سوی هیچ كس حتی خود فرد، جایز نیست؛ و موجب عقاب اخروی است. قدر مسلّم، سیدالشهداء و سایر اهل‎بیت عصمت و طهارت نیز به این امر راضی نیستند. سیره نظری و عملی پیامبر و همه امامان عظیم، حاكی از احترام و ارزش فراوان به انسان‎ها و بندگان خدا، در هر لباس و با هر رنگ و مذهب است. چگونه می‎توان با تمسّك به نام آنان، انسان را حقیر و ذلیل كرد؟ و حال آن كه امام حسین علیه‎السلام، ‌شعارش “هیهات من الذله” است. نه خود انسان مجاز است خودش را حقیر و سبك بشمارد و نه كسی حق دارد او را كوچك و پست كند. انسان مقامی مافوق فرشته دارد. باید این مقام و منزلت حفظ شود.
حسن توجه و دقت شما پرسشگر عزیز قابل تقدیر و تشكر است و همه باید تلاش كنیم اشكالات این مجالس كاهش و آثار مثبت آن افزایش یابد.
توصیه می‎كنم جهت آگاهی بیشتر از تحریفات صورت گرفته در عزاداری‎ها، به جلد اول كتاب حماسه حسینی، فصل “تحریفات عاشورا"، مراجعه كنید. جهت آگاهی از حكم شرعی این مسأله، به رساله‎های عملیّه مراجع، و استفتائات آنان مراجعه فرمایید.

سوال: آیا وقتی كه آقایان … و … در حال مداحی هستند زیاد پایین و بالا می‎روند و در مجلس‎های دیگر هر كس از آنها تقلید می‎كند مثل «حسین» كه به یك حالت دیگری می‎گویند و در مجلس‎های دیگر هم از آنها تقلید می‎كنند آیا این كارشان درست است یا نه؟ مثلاً وقتی كه نگاه می‎كنیم آنها آدم را به هیجان می‎اندازد آیا این كارشان درست است عیبی ندارد. متشكرم؟
پاسخ: باید از كارهایی كه عزاداری را خدشه‎دار می‎كند اجتناب شود. عزاداری به صورت سنتی اشكال ندارد ولی از اعمال و رفتاری كه موجب وهن مذهب می‎شود باید اجتناب شود .

سوال: اگر كسی از روی عشق زیاد به امام حسین علیه السلام، ایشان را خدا بنامد، نشستن در آن مجلس چگونه است؟ و وظیفه ما در قبال این حرف مداح چیست؟ و ما كه در جلسه امام حسین علیه‎السلام هستیم باید چه چیزهایی را رعایت كنیم و مواظب چه چیزهایی باشیم و به طور كلی وظیفه ما چیست؟
پاسخ: نه تنها امام حسین علیه السلام بلكه سایر امامان معصوم علیهم السلام و حتی پیامبر گرامی اسلام بنده خوب خدا هستند و همه مسلمانان در تشهد و سلام نمازهای یومیه خود به این حقیقت شهادت می‎دهند: “اشهد انّ محمداً عبده و رسوله.”
استاد شهید مطهری آنقدر از این مسأله نگران است، كه می‎فرماید: ” انسان آگاه و مطلع اگر در مجلس مشاهده كرد گوینده و مداح دروغ و ناروا می‎گوید، باید جلو آن را بگیرد؛ و اگر نمی‎تواند، شركت در آن مجلس حرام است.”
بنابراین هر سخن و گفتار و یا مداحی كه معصومین را در مرتبه خدایی قرار دهد كفر است و غلو است و نشستن در آن مجلس جایز نیست، همچنین به كار بردن الفاظ وهن‎آمیز و نامناسب برای اهل‎بیت به هر نیتی كه باشد جایز نیست.
به نمونه‎ای از فتوای مراجع دقت كنید:
مرحوم آیت الله فاضل لنكرانی می‎فرماید: هر عملی كه موجب وهن مذهب شود جایز نیست. (مسائل جدید از دیدگاه علماء و مراجع تقلید، ج3، ص32)
و حضرت آیت الله مكارم شیرازی می‎فرماید: عزاداری حضرت اباعبدالله از افضل قرباتست ولی به كار بردن الفاظ نامناسب به ائمه موجب وهم مذهب شده و مناسب این مراسم نیست. (همان،ص34)
مقام معظم رهبری می‎فرماید: از اعمال و رفتاری كه موجب وهن مذهب شده باید اجتناب كرد و وظیفه ما در قبال این حركات مداحان را مقام معظم رهبری فرمودند كه: از این گونه حركات و ترویج این افراد و اینگونه جلسات اجتناب شود. (همان،ص37)
و مواردی را كه باید در جلسات مربوط به اهل‎بیت علیهم السلام و مخصوصاً امام حسین علیه السلام رعایت كرد:
1. با طهارت باطن و ظاهر وارد مجلس شویم.
2. از گناهان لفظی و زبانی و غیره اجتناب كنیم(مثلاً غیبت نكنیم و موجب آزار و اذیت دیگران نشویم). 3. به بزرگسالان احترام و با كوچكترها مدارا كنیم.
4. مواظب اركان نماز خود باشیم زیرا كه نماز مقدم بر عزاداری است و اگر گمان می‎كنیم مجلس عزاداری طول می‎كشد و باعث قضا شدن نماز می‎شود(مخصوصاً نماز صبح) ابتدا به مسئولین جلسه گوشزد كرده در غیر این صورت مجلس را ترك كنیم.
5. از انجام كارهایی كه موجب وهن مذهب می‎شود جلوگیری كرده و آنها را انجام ندهیم (مثل قمه‎زدن، سر و صورت را چنگال زدن و موجب خون آمدن صورت) و از حركات سبك بپرهیزیم.

سوال: سینه‎ زدن‌ با بدن‌ عریان‌ در مجلس‌ اباعبداللّه‌ الحسین علیه السلام جائز است‌؟
پاسخ: سینه‎‎زدن‌ با بدن‌ عریان‌ اگر نامحرمی‌ او را نبیند و باعث‌ گناه‌ نشود، اشكالی‌ ندارد، گرچه‌ بر زن‌ حرام‌ است‌ به‌ بدن‌ مرد نامحرم نگاه‌ كند. بر مرد واجب‌ نیست‌ جز موارد ضرورت‌ را بپوشاند ولی‌ از نظر اخلاق‌ بهتر است‌ بدن‌ خود را در معرض‌ دید نامحرمان‌ قرار ندهد.

سوال: آیا همه علما “شور زدن” را در سینه‎زنی حلال می‏دانند؟
پاسخ: شور زدن از اصطلاحات خاص عزاداری و نوحه‎خوانی است. وقتی سینه‎زنی یا زنجیرزنی به نقطه اوج خود می‏رسد، ریتم حركت‏ها و صداها سریع‎تر و پرشورتر می‏شود. فقها این گونه عزاداری را جایز می‏دانند و نهی خاصی از ناحیه فقها در این خصوص وارد نشده است. امروزه این حالت در عزاداری‏ها رایج و متعارف است.

سوال: طبق فتوای آیت الله بهجت سینه‎زدن و عزاداری كردن با بدن برهنه در جایی كه نامحرم نباشد، چه حكمی دارد؟
پاسخ: سینه‎زدن و عزاداری برای حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام و اصحاب با وفایش، از افضل قربات است و ثواب دارد، گرچه بر اثر شدت عزاداری پوست بدن سرخ شود.
سیدالساجدین امام زین العابدین علیه السلام فرمود: ” أیّما مومنٌ زرفت عیناه لقتل الحسین علیه‎السلام حتّی تسیل علی خدّه بوّأه الله غرفاً فی الجنّة و أیّما مؤمنٌ و معت عیناه حتی تسیل علی خدّه فیما مسنّا من الأذی من عدونا فی الدنیا بوّأه الله منزل صدق و أیّما مؤمن مسرّ أذی فینا صرف الله عن وجهه الأذی و آمنه یوم القیامة من سخط النّار(1)؛ هر مؤمنی كه به خاطر كشته شدن حسین علیه السلام دیدگانش پر از اشك گردد، آن چنان كه به صورتش روان شود، خداوند غرفه‎هایی را از بهشت برای او اختصاص می‎دهد كه صدها سال در آنها جایگزین می‌شود و هر مؤمنی كه به خاطر آزاری كه به ما از دشمنان ما در دنیا رسید، چشم‎هایش اشك آلود گردد، به مقداری كه بر گونه‎اش سرازیر شود، خدای تعالی او را در بهشت جای دهد، و هر مؤمنی كه در راه ما آزاری بیند، خداوند گرفتاری او را برطرف می‎كند و در روز رستاخیز از خشم آتش دوزخ ایمنش می‎فرماید.”
ولی خود را سگ معرفی كردن، یا قلاده زدن صحیح نیست و ارزشی هم ندارد. آنان برای انسان‎سازی آمده‎اند نه سگ‎پروری كه امكان هیچ رشد و تعالی برای او نیست.
سید بن طاووس گوید: “به جهت مصائب حسین علیه السلام به چشم‎هایمان گفتیم: از گریستن به طور مدام خودداری نكنید و به دل‎ها گفتیم: همچون زنان فرزند مرده در ناله بكوشید كه امانت‎های پیغمبر در روز عاشورا پایمال شد و سفارش‎های آن حضرت نادیده گرفته شد و مصیبتی به وجد آورد كه بزرگان را سرافكنده كرد و حادثه دلخراشی كه گریبانگیر جبرئیل نیز شد و واقعه جانسوزی كه در پیشگاه خدای عزّو جلّ بسیار بزرگ بود … ای كاش فاطمه (علیهاالسلام) و پدرش می‎دیدند كه دختران و فرزندانشان را پا برهنه یا زخمی كرده‎اند و یا به زنجیر اسیری بسته‎اند و یا سر بریده‎اند و دختران خاندان نبوّت گریبان چاك و مصیبت‎زده و مو پریشان از پشت پرده‎ها بیرون آمده و به صورت خود سیلی می‎زدند و صدا به نوحه و زاری بلند نموده‎اند."(2)

عزاداری
سوال: جواب سؤالات ذیل را از دیدگاه مراجع عظام: بهجت، خامنه‎ای، فاضل لنكرانی، ‌مكارم شیرازی و سیستانی بیان فرمائید. حكم استفاده از طبل، ‌سنج و زنجیر در عزاداری امام حسین علیه السلام چیست؟
پاسخ: استفاده از این وسائل در عزاداری اگر مستهجن و موهن نباشد و مشتمل بر حرام نباشد، یعنی به نحو غنائی و مطرب نواخته نشود، اشكالی ندارد.(3)
به فتوای آیت الله بهجت از طبل و سنج و آلات موسیقی احتیاطاً خودداری كنند. (4)

سوال: در مراسم عزاداری افرادی كه بر صورت خود چنگ می‏زنند چه حكمی دارد؟
پاسخ: جایز نیست و حرام است.

سوال: اغلب در مدیحه‎سرایی كلمه سگ و … به كار می‎رود از نظر اسلام چه حكمی دارد؟ (مانند من سگ زینب …)
پاسخ: این تعبیرات اگر از باب اظهار خضوع و ارادت بیشتر به ساحت مقدس معصومین علیهم السلام باشد شرعا اشكال ندارد ولی بهتر است مداحان در تعبیرات، رعایت ادب و احترام را بنمایند. البته نسبت دادن این اسامی به دیگران حرام است.

سوال: آیا این كه آقای… می‎گوید «ما كفر نمی‎گوئیم بلكه احساسات خود را بیان می‎كنیم قابل قبول است و توجیه شدنی است؟
پاسخ: جایز نیست كلماتی كه ظاهر آن كفر است گفته شود و احساسات را می‎توان با عبارات صحیح بیان نمود كه موجب ارتداد گوینده و هتك مذهب تشیع نگردد.

سوال: آیا قمه ‏زنی جایز است؟
پاسخ: حضرت امام خمینی، حضرت آیت الله خامنه ‏ای و آیت الله فاضل: با توجه به این كه قمه ‏زدن در زمان حاضر، به علت عدم قابلیت پذیرش و نداشتن هیچ گونه توجیه قابل فهم، باعث وهن و بدنام شدن مذهب می‏شود، باید از آن خودداری گردد.
امام، استفتاءات، ج 3، سؤالات متفرقه، س 37/ خامنه‏ای، اجوبة الاستفتاءات، س 1461/ فاضل لنکرانی، جامع‏ المسائل، ج، س 2173.1 .
هدف از عزاداری اظهار حزن و اندوه یا ابراز وفاداری و بیعت با راهی است كه اهل‎بیت به ما نشان داده‎اند. بنابراین، مجلس ذكر اهل‎بیت، مكان ذكر و فكر و شور و شعور در كنار یكدیگر است، و مجالسی كه تنها به برانگیختن هیجانات می‌پردازند و افراد را تا سر حد جنون تحریك می‎كنند، چنین چیزی بنا بر مكتب اهل‎بیت نیست، و با توجه به تعدّد جلسات، ما می‎توانیم بهترین جلسات را انتخاب كنیم.

سوال: كسی كه قمه‎زنی را به قصد عزاداری انجام می‎دهد وظیفه او چیست؟
پاسخ: هر كاری كه برای انسان ضرر داشته باشد و یا باعث وهن دین و مذهب گردد حرام است و مؤمنین باید از آن اجتناب كنند و مخفی نیست كه بیشتر این امور باعث بدنامی و وهن مذهب اهل‎بیت علیه السلام می‎شود و این از بزرگترین ضررها و خسارت‎هاست.

سوال: اصولا لطمه زدن در جلسه امام حسین علیه السلام چه حكمی دارد؟
پاسخ: هر عملی كه موجب وهن مذهب شود، جایز نیست، و اگر موجب ضرر و اضرار نفس باشد جایز نیست.
با توجه به گرایشی كه نسبت به اسلام و تشیع بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در اكثر نقاط جهان پیدا شده، و ایران اسلامی به عنوان ام‎القرای جهان اسلام شناخته می‎شود، و اعمال و رفتار ملت ایران به عنوان الگو و بیانگر اسلام مطرح است لازم است در رابطه با مسائل سوگواری و عزاداری سالار شهیدان حضرت امام حسین علیه السلام به گونه‎ای عمل شود كه موجب گرایش بیشتر و علاقه‎مندی شدیدتر به آن حضرت و هدف مقدس وی گردد. (جامع المسائل، ج 1، ص 582، مسأله 2173 )

سوال: امروزه باب شده كه در هیأت، نوحه را به سبك آهنگ‎های غربی می‎خوانند، آیا مشكل دارد؟
پاسخ: آنچه موجب وهن عزاداری است باید، اجتناب شود. استعمالات آلات موسیقی در عزاداری خالی از اشكال نیست مطلقا. (مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، ص 40، ج 1)

سوال: شركت در عزاداری، به طوری كه نتوانیم نماز را در اول وقت بخوانیم چه حكمی دارد؟
پاسخ: شركت در عزاداری سید مظلومان از بهترین اعمال است ولی باید هدف امام حسین علیه‎السلام را از نهضت مورد توجه قرار دهند و كه برپا داشتن نماز یكی از مهمترین اهداف حضرت بوده به طوری كه در ظهر عاشورا در آن بحران و شدت جنگ وقتی یكی از اصحاب به نام ابوثمامه صیداوی آقا را متذكر وقت نماز كرد حضرت درباره او دعا كردند و آماده نماز شدند. بنابراین نماز اول وقت مقدم است و ضمن عزاداری سعی كنند نماز را در اول وقت در هر كجا هستند اگر چه در خیابان‎ها اقامه نمایند.

سوال: اگر بعضی از واجبات به سبب شركت شخص در مجالس عزاداری از او فوت شود (مثلاً نماز صبح قضا شود) آیا بهتر است بعد از این در این مجالس شركت نكند یا این كه عدم شركت او باعث دوری از اهل‏بیت علیهم السلام می‏شود؟
پاسخ: بدیهی است كه نمازِ واجب، مقدم بر فضیلت شركت در مجالس عزاداری اهل‏بیت‎علیهم السلام است و ترك نماز و فوت شدن آن به بهانه شركت در عزاداری امام حسین علیه السلام جایز نیست؛ ولی شركت در عزاداری به گونه‏ای كه مزاحم نماز نباشد ممكن و از مستحبات مؤكّد است.

سوال: استفاده از زنجیرهایی كه دارای تیغ هستند، چه حكمی دارد؟
پاسخ: امام خمینی، خامنه‏ای، تبریزی، مكارم و فاضل: اگر استفاده از زنجیرهای مزبور موجب وهن مذهب در برابر مردم شود و یا باعث ضرر بدنی قابل توجهی گردد، جایز نیست.
امام، استفتاءات، ج 3، سؤالات س 34 و 37/ خامنه‏ای، اجوبةالاستفتاءات، س 1441/ تبریزی، استفتاءات، س 2003 و 2012/ مكارم، استفتاءات، ج 1، س 574 و ج 2 و makaremshirazi.org، قمه‏زنی؛ فاضل، جامع‏المسائل، ج 1، س 2162 و 2166 و 2173.

سوال: زنجیرزدن به بدن - همان‏گونه كه برخی از مسلمانان انجام می‏دهند - چه حكمی دارد؟
پاسخ: حضرت آیت الله خامنه ‏ای: اگر به نحو متعارف و به گونه ‏ای باشد كه از نظر عرفی از مظاهر حزن و اندوه در عزاداری محسوب شود، اشكال ندارد. (خامنه ‏ای، اجوبة الاستفتاءات، س 1463)

سوال: آیا قمه زنی به طور مخفی جایز است؟ چنانچه در این مورد نذری وجود داشته باشد، وظیفه چیست؟
پاسخ: حضرت آیت الله خامنه‏ ای: قمه‏زنی علاوه بر این كه از نظر عرفی از مظاهر حزن و اندوه محسوب نمی‏شود و سابقه‏ای در عصر ائمه علیهم السلام و زمان‏های بعد از آن ندارد و تأییدی هم به شكل خاص یا عام از معصوم علیه السلام در مورد آن نرسیده است در زمان حاضر موجب وهن و بدنام شدن مذهب می‏شود بنابراین در هیچ حالتی جایز نیست. و چنانچه در این مورد نذری وجود داشته باشد، نذر واجد شرایط صحّت و انعقاد نیست. (خامنه‏ای، اجوبة الاستفتاءات، س 1461)

سوال: استفاده از عَلَم در مراسم عزاداری سیدالشهدا علیه السلام یا قرار دادن آن در مجلس عزا و یا حمل آن در دسته عزاداری چه حكمی دارد؟
پاسخ: امام خمینی، تبریزی، فاضل، مكارم و سیستانی: اشكال ندارد.
امام، استفتاءات، ج 2، مكاسب محرمه، س 72؛ تبریزی، استفتاءات، س 2007؛ فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 2174؛ مكارم، استفتاءات، ج 1 س 579؛ سیستانی، سایت، شعائر دینی، س 6.
حضرت آیت الله خامنه‏ای: فی نفسه اشكال ندارد، ولی نباید این امور جزء دین شمرده شود. اجوبة الاستفتاءات، س 1444
نوری:استفاده از آن در حد متعارف اشكال ندارد. استفتاءات، ج 2، س 598 و 604.
صافی: حمل عَلَم بعید نیست از تعظیم شعائر محسوب شود و بی‏اشكال باشد. جامع‏الاحكام، ج 2، س 1595.

سوال: آیا تعزیه‎خوانی و برگزاری مراسم تعزیه اشكال شرعی دارد؟ چرا؟
پاسخ: از دیدگاه اسلام، عزاداری و سوگواری اهل‎بیت علیهم السلام می‎تواند در قالب‎ها، فرم‎ها و ابزاری كه در میان ملل و اقوام مختلف مرسوم بوده، محقق شود و به شیوه‎های گوناگون تجلی یابد.
البته این تا زمانی است كه قالب‎ها به شكل‎ها، شیوه‎ها و گونه‎ها، به اصل پیام و محتوا لطمه وارد نسازد، بلكه به بهترین نحو پیام را در ذهن و جان مخاطب جای دهد. از این رو استفاده از شیوه‎های عزاداری كه در زمان صدر اسلام رایج نبوده (مانند زنجیرزنی، سینه‎زنی، تعزیه و …) نه تنها از نظر شرعی اشكال ندارد، بلكه مددكار اسلام بوده و می‎تواند در حد خود، شعارهای عاشورا و اهل‎بیت علیهم السلام را به گوش انسان معاصر رسانده و قلب او را به سمت باور بدان‎ها سوق دهد.
البته باید به این نكته مهم نیز توجه كرد كه عزاداری مشروع و مجاز دارای حدود و چارچوب‎های خاصی است كه به وسیله شرع و عقلاء تعیین می‎گردد. اگر عزاداری در شیوه‎هایی اجرا شود كه شور را بر شعور غالب سازد و به نوعی موجب انحراف از فلسفه عزاداری گردد خارج از حدود عزاداری مشروع، مقبول، موجه و معقول است.
اگر قالب‎های عزاداری به گونه‎ای باشد كه عقلای جامعه، آن را تقبیح كرده، آن را موجب وهن مذهب و آموزه‎های اصلی عاشورا می‎دانند، قطعا حد غیرمجاز عزاداری خواهد بود. (فلسفه عزاداری، محمد رضا كاشفی، مركز فرهنگی نهاد، چاپ اول، 1381، ص 21).
شكل و صورت عزاداری باید به گونه‎ای باشد كه بتواند هسته و محتوای اصلی پیام عاشورا را به مردم ابلاغ كند و باور انسان‎ها را نسبت به آنها تقویت نماید ولی اگر این ظاهر به صورتی درآید كه نه تنها باطن و مغز را نشان ندهد بلكه باعث گردد اصل مسأله و موضوع خدشه‎دار شود، شكل و صورت مناسبی نخواهد بود.
عزاداری
در هر صورت تعزیه همچون دیگر سنت‎های مذهبی باید به هنگام اجرای آن موازین شرعی رعایت گردد و ارزش‎های معنوی آن پایمال نشود و چون سنتی دینی است باید مروج و مبلغ فضایل، مكارم و خصال نیكو باشد، مردم را دین شناس نماید و روح معنویت را در آنان تقویت كند، پس تعزیه در صورتی موجب خشنودی خدا و اولیای الهی است كه در حدود بندگی پروردگار بوده و مشتمل بر دروغ، حرام و امور وهن‎انگیز نباشد.
مسأله شبیه‎خوانی و تعزیه، از دیدگاه فقهی و اعتقادی مورد بحث و بررسی عالمان شیعه قرار گرفته است برخی آن را تحریم و بعضی تجویز كرده‎اند. از نظر علمای شیعه، خدمتی برای حفظ اسلام بالاتر از این نیست كه بدعت‎ها از بین بروند و افكار موهوم، ظرفی و مضامین سست از متون نوحه‎ها و شبیه‎نامه‎ها حذف شوند، لذا در صورتی كه جهات شرعی در تعزیه‎خوانی رعایت گردد و تعزیه پیراسته از وهن و خرافات برگزار شود، بر آن اشكالی مترتب نمی‎باشد:

نظرات علمای شیعه درباره تعزیه
1- آیت الله میرزا محمدحسین نائینی در فتوای خود ضمن تأیید شبیه‎خوانی، این قید را بیان نمود كه شعائر مزبور باید از هرگونه امور ناپسند كه شایسته چنین شعاری نیست پاك شود. (در این خصوص ر.ك: كتاب بكاء الحسینی، سید حسین طباطبایی، صص 482 - 502).
2- آیت الله سید محسن حكیم، ضمن تأیید فتوای میرزای نائینی می‎افزاید؛ بعضی مناقشاتی كه می‎شود ناشی از منضم گشتن برخی چیزها و كارهایی است كه چه بسا با عزاداری و سوگواری برای سیدالشهدا مغایرت دارد (فتاوی علمای سلف درباره عزاداری و شبیه‎خوانی، فصلنامه هنر، پاییز 1362، ص 297).
3- در رساله ذخیرة العباد، آیت الله زین العابدین مازندرانی با حواشی آیت الله میرزا محمدتقی شیرازی، آیت الله سید محمد كاظم یزید و آیت الله سید اسماعیل صدر، شبیه‎خوانی به عنوان اعمالی ممدوح معرفی شده، مادامی كه مشتمل بر حرامی چون غنا و مانند آن نباشد.
در این نوشتار بیان مصائب به زیان حال امام در صورتی جایز است كه با شؤونات آن بزرگوار تناسب داشته باشد. (الدعاة الحسینیه، شیخ محمدعلی نخجوانی، ص 126 و 131).
4- آیت الله شیخ عبدالكریم حائری یزدی در بخشی از نظر خویش درباره تعزیه می‎فرماید: «گمان ندارم كسی منكر خوبی آن باشد، مادامی كه برخی از محرمات شرعی را در بر نداشته باشد؛ مانند استعمال لهو و غیر آنها.» (همان).
5- علامه سید محسن امین تأكید می‎نماید كه در عزداری‎ها باید از سیره ائمه علیهم السلام پیروی كرد و اگر آن بزرگواران تصریحی در این امور نكرده‎اند، باید از شیوه‎ای منطقی و عاقلانه متابعت نمود (التنزیه لاعمال الشیبه، تألیف شده به سال 1347 ق (1307ش) كه در سال 1322ش توسط جلال آل احمد با عنوان عزاداری‎های نامشروع ترجمه و انتشار یافت).
6- آیت الله سید عبدالحسین شرف الدین عاملی خاطرنشان می‎نماید: اگر رویدادهای ملال‎انگیز اهل‎بیت به صورت نمایش برگزار شود، اثر خوبی بر دل ما خواهد گذاشت، ولی این برنامه باید از روی اصول صحیح به اجرا درآید. (المجالس الفاخرة فی ماتم العترة الطاهره، سید عبدالحسین شرف الدین، مقدمه).
7- آیت الله كاشف الغطاء نیز سوگواری به شكل شبیه‎خوانی را در صورتی كه درست برپا شود، بدون اشكال می‎دانست، ولی در ادامه افزوده است: «سعی كنید عزاداری را از كارهایی كه با حزن و عزا جور در نمی‎آید، جدا كنید. زیرا عزاداری برای زنده ساختن فلسفه قیام امام حسین علیه السلام است، نه برای قصه‎گویی، نمایش و وقت گذرانی. بكوشید مراسم سوگواری را بدون نقطه ضعف برگزار كنید و مردم را به یاد خدا بیاندازید و ایمان آنها را زیاد كنید.» (كاشف الغطاء، سوره خشم، محمد رضا سماك امانی، ص 72).
8- آیت الله میرزا محمد علی شاه آبادی - استاد عرفان امام خمینی - وقتی مشاهده كردند در صحن مطهر امام زاده حمزه علیه السلام مراسم تعزیه‎خوانی با تحریفات و مضامین موهن برگزار می‎شود، مانع اجرای آن گردید و مجلس مذكور را به كانون وعظ و خطابه تبدیل نمود. (روایت فضیلت، غلامرضا گلی زواره، مجله پاسدار اسلام، ش 160، ص 41).
9- آیت الله بروجردی نیز وقتی ملاحظه نمود شبیه‎خوانی‎های قم وضع نگران كننده‎ای دارند و توأم با بدعت و تحریف اجرا می‎شوند، دست اندركاران تعزیه را فرا خواند و به آنان تأكید نمود شبیه‎خوانی با این شكل حرام است و باید یا اصلاح گردد و یا از برگزاری آنها با این روند مخرب اجتناب شود و اجازه نمی‎دادند عزاداری‎های آفت زده اجرا شود.(حماسه حسینی، شهید مطهری، ج 1، ص 185).
10- شهید مطهری در خصوص پالایش و پیرایش تعزیه هشدار می‎دهند: «علما باید با عوامل پیدایش تحریف مبارزه كنند، جلو تبلیغات دشمنان را بگیرند، با اسطوره‎سازی‎ها مبارزه كنند… » (همان، ج 3، ص 293).
11- حضرت امام خمینی در بخشی از بیانات خود فرموده‎اند: «اینجا باید سخنی هم در خصوص عزاداری و مجالسی كه با نام حسین بن علی علیهماالسلام برپا می‎شود بگوییم. ما و هیچ یك از دینداران نمی‎گوییم كه با این اسم، هر كس هر كاری می‎كند خوب است. چه بسا علمای بزرگ و دانشمندان، بسیاری از این كارها را ناروا دانسته و به نوبت خود از آن جلوگیری كرده‎اند، چنانچه همه می‎دانیم كه در بیست و چند سال پیش از این عالم بزرگوار مرحوم حاج شیخ عبدالكریم حائری در قم شبیه‎خوانی را منع كرد و یكی از مجالس بسیار بزرگ را مبدل به روضه‎خوانی كرد… .» (قیام عاشورا در كلام و پیام امام خمینی، ص 92).
12- از دیدگاه حضرت آیت الله خامنه‎ای اگر مراسم شبیه‎خوانی مشتمل بر امور دروغ و باطل نباشد و مستلزم مفسده هم نباشند و با توجه به مقتضیات زمان باعث وهن مذهب حق هم نشوند اشكال ندارد ولی در عین حال بهتر است كه به جای آنها، مجالس وعظ و ارشاد و ذكر مصائب حسینی و مرثیه‎خوانی برپا شود. (اجوبة الاستفتائات، تهران، الهدی، 1381، ص 322).
13- از دیدگاه آیت الله مكارم شیرازی، شبیه‎خوانی، اگر امر خلاف شرعی در آن بناشد و موجب هتك مقدسات نشود اشكال ندارد. (استفتائات جدید، آیت الله مكارم شیرازی، 1381، ج 1، ص 158، ش 573).
14- از نظر آیت الله میرزا جواد تبریزی، تعزیه و شبیه‎خوانی چنانچه مشتمل بر حرام نبوده و وهن به معصومین علیهم السلام نباشد مانعی ندارد. (استفتائات جدید، آیت الله میرزا جواد تبریزی، انتشارات سرور، 1378، چاپ اول، ص 458، ش 2019).

پی‎نوشت‎ها:
1- سید بن طاووس ، لهوف، ص 10.
2- همان، ص 5.
3- آیت الله فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 2174/ آیت الله مكارم، استفتائات جدید،‌ ج 1، س 516؛ آیت الله خامنه‎ای، اجوبة الاستفتائات، ‌ج 2، متفرقات؛ آیت الله سیستانی،‌ سؤال از دفتر ایشان.
4- سؤال از دفتر ایشان.

“محمد محمدی اشتهاردی”

صفحات: 1· 2